Święta Zero Waste – magiczne święta bez marnowania

Święta to czas radości, rodzinnych spotkań i wyjątkowych chwil. Niestety, to także okres generujący ogromne ilości odpadów, od rozerwanych opakowań po niezjedzone potrawy. Jak sprawić, by święta były bardziej przyjazne dla naszej planety? Oto kilka praktycznych porad, które pozwolą cieszyć się świętami w duchu zero waste.

Pakowanie prezentów – pięknie i ekologicznie

Tradycyjne opakowania na prezenty często kończą na śmietniku już w chwili ich rozpakowania. Tymczasem istnieje wiele sposobów na stworzenie efektownych i ekologicznych opakowań:

• Wielorazowe opakowania: Torby, słoiki, pudełka czy materiałowe worki mogą służyć przez lata.
• Materiały z odzysku: Stare gazety, szary papier, makulatura – proste, a zarazem stylowe rozwiązania.
• Naturalne dekoracje: Gałązki sosny, szyszki, sznurki jutowe czy ekologiczne wstążki dodadzą opakowaniom uroku.
• Technika Furoshiki: Owijanie prezentów w tkaniny to tradycja rodem z Japonii – ekologiczna i elegancka.

Mały krok, jakim jest zamiana jednorazowych opakowań na wielorazowe, może znacząco zmniejszyć ilość odpadów powstających podczas świąt.

Prezenty – mniej znaczy więcej

Wybór odpowiednich prezentów to często wyzwanie, ale można podejść do tego zadania z troską o środowisko:

• Kupuj mądrze: Trafione prezenty, które będą służyły przez lata, zawsze są najlepszym wyborem. Zamiast plastiku, wybieraj drewno i naturalne tkaniny. Warto zachęcić rodzinę do napisania tradycyjnego listu do Mikołaja – czyli podzielenia się pomysłami na prezenty. Kupujmy to, czego nasi bliscy naprawdę potrzebują.
• Doświadczenia zamiast rzeczy: Bilety, vouchery czy wspólne wyjścia to nie tylko ekologiczny, ale i wyjątkowy prezent. Wspólny czas to najcenniejsze, co można podarować.
• Rękodzieło: Domowe konfitury, nalewki czy własnoręcznie wykonane drobiazgi mają niepowtarzalną wartość. Nie są idealne, ale właśnie na tym polega ich urok. Każdego ucieszy puszka z domowymi pierniczkami.
• Zrównoważone zakupy: Wybieraj produkty z certyfikatami FSC, Fairtrade czy Organic. Możesz też rozważyć zakupy w second-handach – książki, ubrania czy technologia z drugiej ręki to świetne opcje. Można tam znaleźć prawdziwe perełki.
• Umożliwiamy zwroty: Jeśli nie jesteśmy pewni, czy prezent jest trafiony lub czy na przykład wybraliśmy odpowiedni rozmiar, warto dołączyć do prezentu paragon. Włożony do prezentu w kopercie na przykład z dowcipnym dopiskiem pozwoli na ewentualną wymianę.

Dekoracje świąteczne – mniej odpadów, więcej radości

Dekoracje to nieodłączny element świątecznej atmosfery. Można jednak podejść do ich tworzenia z głową:

• Trwałość: Przechowuj ozdoby w pudełkach, by służyły przez wiele lat.
• Naturalne materiały: Własnoręczne dekoracje z gałązek, szyszek, orzechów czy papieru to ekologiczne i twórcze rozwiązanie. Dodatkowo, ich wykonanie to kolejna okazja do spotkania z rodziną lub przyjaciółmi,
• Upcykling: Wykorzystaj stare materiały, by nadać im nowe życie w postaci ozdób.

Choinka – symbol świąt w duchu ekologii

Wybór choinki to dla wielu osób prawdziwy dylemat ekologiczny. Jeśli zdecydujesz się na żywą, upewnij się, że pochodzi z certyfikowanego źródła (z legalnej hodowli, na przykład z certyfikatem FSC). Lasy Państwowe oferują naturalne choinki pochodzące ze specjalnych plantacji, zakładanych w miejscach, gdzie tradycyjny las nie może rosnąć, np. pod liniami energetycznymi. Dzięki temu zakup takiego drzewka jest ekologicznym wyborem, a jego naturalny zapach wprowadza niepowtarzalny świąteczny klimat do naszych domów.

Kupując choinkę z legalnego źródła, mamy pewność, że została pozyskana z poszanowaniem przyrody. Wiele nadleśnictw umożliwia samodzielny wybór, a nawet wycięcie drzewka, co dodatkowo ogranicza liczbę niewykorzystanych choinek. Po świętach takie drzewko można przetworzyć na nawóz organiczny, co dodatkowo minimalizuje jego wpływ na środowisko.

Aby dłużej cieszyć się świeżością choinki, warto umieścić jej pień w pojemniku z wodą i regularnie podlewać. Świeżo ścięty i codziennie podlewany świerk może wytrzymać w naszych domach przez trzy tygodnie, nie gubiąc znacznej ilości igieł, a dzięki dużej ilości żywicy zapewni przyjemny leśny zapach.

Wolisz plastikowa choinkę? Wybierz uniwersalną i trwałą i używaj jej przez co najmniej 10 lat.

Alternatywą mogą być kreatywne rozwiązania, takie jak drzewko z gałęzi, światełek czy drewna.

Nie dla szybkiej mody:

• Ogranicz kupowanie nowych ubrań – Branża odzieżowa produkuje rocznie około 100 miliardów sztuk odzieży, co przekłada się na ogromne ilości ubrań dostępnych na rynku. Niestety, z tej liczby aż 92 miliony ton trafia co roku na wysypiska śmieci, co odpowiada sytuacji, w której co sekundę jedna ciężarówka pełna tekstyliów ląduje na śmietnisku. Dodatkowo, w ciągu ostatnich dwóch dekad liczba produkowanych ubrań podwoiła się, podczas gdy liczba ludności na świecie wzrosła o 20%. Oznacza to, że obecnie produkujemy znacznie więcej odzieży, niż jest to potrzebne do zaspokojenia podstawowych potrzeb jednej generacji. Kup świąteczny strój z drugiej ręki lub włóż na tę wyjątkową okazję rzeczy, które masz już w szafie.[1]
• Sweter świąteczny – jeśli chcesz go mieć, kup z drugiej ręki lub dbaj o niego, by służył długie lata. Tysiące (!) świątecznych swetrów czekają na najpopularniejszej platformie sprzedażowej z używaną odzieżą. Daj im drugie życie.

Oświetlenie – mniej znaczy więcej

Zamiast wielokolorowych lampionów, postaw na energooszczędne lampki LED i romantyczne świeczki. Pamiętaj, by wyłączać oświetlenie na noc – to nie tylko oszczędność energii, ale i troska o planetę. Wybór lampek choinkowych LED zamiast tradycyjnych żarówek przynosi znaczące oszczędności energetyczne. Tradycyjny łańcuch świąteczny z 100 żarówkami ma moc około 34 W, podczas gdy porównywalny zestaw LED zużywa jedynie 3,4 W, co oznacza oszczędność rzędu 90%.

Przyjmując, że tradycyjna lampka zużywa 0,4 W, a LED-owa 0,05 W, różnica wynosi 0,35 W na jedną lampkę. Dla zestawu 100 lampek oszczędność wynosi 35 W. Jeśli takie oświetlenie działa przez 5 godzin dziennie przez 30 dni, całkowita oszczędność energii wyniesie 5,25 kWh.

Dodatkowo, lampki LED charakteryzują się dłuższą żywotnością i niższą emisją ciepła, co przekłada się na mniejsze ryzyko uszkodzeń i większe bezpieczeństwo użytkowania.

Podsumowując, inwestycja w oświetlenie LED podczas świąt nie tylko redukuje zużycie energii, ale także obniża koszty eksploatacji i zwiększa bezpieczeństwo dekoracji świątecznych.[2]

Jedzenie – planuj, by nie marnować

Aż 63% Polaków przyznaje, że kupuje za dużo jedzenia na święta[3]. Planowanie posiłków to klucz do ograniczenia marnotrawstwa:

• Ustal menu z gośćmi: Zdecydujcie wspólnie, kto przynosi jakie potrawy. Podzielcie się pracą i zaplanujcie odpowiednią ilość jedzenia.
• Zamrażaj nadwyżki: Przygotuj miejsce w zamrażarce na niezjedzone dania. Zachęć gości do przyniesienia wielorazowych pojemników, żebyście mogli po skończonej uroczystości podzielić się pozostałym jedzeniem.
• Sezonowe produkty: Wybieraj lokalne i sezonowe składniki, aby wesprzeć środowisko i lokalną gospodarkę.
• Więcej roślin: Świąteczne menu może zawierać wegetariańskie lub wegańskie alternatywy, które są bardziej przyjazne dla planety. Zastąpienie tradycyjnych dań mięsnych w świątecznym menu roślinnymi alternatywami może przynieść znaczące korzyści dla środowiska. Produkcja mięsa i nabiału jest jednym z głównych źródeł emisji gazów cieplarnianych, a jej ograniczenie to prosty sposób na zmniejszenie naszego śladu węglowego. Wyprodukowanie 1 kg wołowiny generuje ponad 27 kg CO₂e, podczas gdy produkcja 1 kg tofu wiąże się z emisją zaledwie 1-2 kg CO₂e. To aż 13-krotnie mniejszy wpływ na klimat. Porcja wegańskiego pasztetu z soczewicy (ok. 150 g) to emisja mniej niż 0,5 kg CO₂e, podczas gdy tradycyjny pasztet wieprzowy tej samej wielkości to około 2 kg CO₂e. Produkcja 1 kg wołowiny wymaga około 15 400 litrów wody, natomiast 1 kg warzyw strączkowych, takich jak soczewica czy ciecierzyca, tylko 1 250 litrów. To prawie 12 razy mniej. Przygotowanie wegańskiego bigosu zamiast tradycyjnego z kiełbasą może zaoszczędzić ponad 50 litrów wody na porcję, głównie dzięki wyeliminowaniu mięsa. Do wyprodukowania 1 kg mięsa wołowego potrzeba średnio 28 m² ziemi. Tymczasem produkcja 1 kg warzyw wymaga zaledwie 1,2 m². Ograniczenie mięsa pozwala więc ponad 20-krotnie zmniejszyć obszar użytkowany rolniczo.

Wyobraźmy sobie tradycyjny stół wigilijny: Dania mięsne (np. pieczony schab, kiełbasa w bigosie) mogą odpowiadać za ponad 60% emisji świątecznego obiadu. Alternatywy roślinne (np. pieczone warzywa, wegański pasztet, bigos z tofu) mogą zredukować emisje nawet o 40%. Wybór roślinnego menu na 10-osobowe święta może zaoszczędzić nawet 50 kg CO₂e (równowartość emisji z 200 km jazdy samochodem osobowym). Ograniczenie mięsa i nabiału w menu dla jednej rodziny może zredukować zużycie wody o 10 000 litrów podczas jednych świąt. Wprowadzenie roślinnych alternatyw do świątecznego stołu to nie tylko sposób na troskę o planetę, ale również na urozmaicenie menu i wprowadzenie zdrowych nawyków. Nawet drobna zmiana – jak zastąpienie mięsa warzywami w jednej potrawie – może przynieść zauważalne korzyści ekologiczne.[4]

• Jadłodzielnia: Podziel się nadwyżkami z potrzebującymi, umieść jedzenie, którego nie wykorzystasz w jadłodzielni, dbając o odpowiedni opis, mówiący o składzie potraw i dacie przyrządzenia. Mapa z adresami jadłodzielni w Polsce: https://www.google.com/maps/d/u/0/viewer?mid=1vpCSdHuflmBIw4WWV3VFCQ4L2sU&hl=en_US&ll=52.312036133499134%2C18.84976390000004&z=7
• Kompostowanie: Jeśli to tylko możliwe, odpadki organiczne wyrzucaj do kompostownika. Kompostowanie odgrywa kluczową rolę w gospodarce odpadami, przyczyniając się do redukcji ilości odpadów trafiających na składowiska oraz wspierając recykling materii organicznej.

Święta w duchu zero waste to nie tylko sposób na ochronę środowiska, ale i okazja do tworzenia wyjątkowej atmosfery, która zostanie w pamięci na lata. Pakowanie prezentów, wybór dekoracji, przemyślane zakupy i niemarnowanie jedzenia – każda z tych zmian jest krokiem w stronę lepszego świata. Pamiętajmy, że to drobne gesty tworzą wielkie zmiany. Wspólnie możemy sprawić, że nasze święta będą nie tylko magiczne, ale i ekologiczne.

[1] Magazyn Biomasa. 10 zatrważających statystyk dotyczących fast fashion. Dostępne online: https://magazynbiomasa.pl/10-zatrwazajacych-statystyk-dotyczacych-fast-fashion/ [dostęp: 2 grudnia 2024].Raport CSR. Do wyprodukowania t-shirta potrzeba 25 tys. litrów wody. Dostępne online: https://raportcsr.pl/do-wyprodukowania-t-shirta-potrzeba-25-tys-litrow-wody/ [dostęp: 2 grudnia 2024].

[2] Globenergia. LED-owe lampki choinkowe zużywają 90% mniej energii niż tradycyjne oświetlenie z żarówkami. Dostępne online: https://globenergia.pl/ledowe-lampki-choinkowe-zuzywaja-90-proc-mniej-energii-niz-tradycyjne-oswietlenie-z-zarowkami/ [dostęp: 2 grudnia 2024].

Lepiej.Tauron.pl. Ile prądu zużywają lampki choinkowe? Dostępne online: https://lepiej.tauron.pl/styl-zycia/ile-pradu-zuzywaja-lampki-choinkowe/ [dostęp: 2 grudnia 2024].

[3] https://natemat.pl/529366,az-63-polakow-przyznaje-ze-kupuje-wiecej-jedzenia-niz-jest-to-potrzebne

[4] Ritchie, H., & Roser, M. (2020). Environmental impacts of food production. Our World in Data. Dostępne online: https://ourworldindata.org/environmental-impacts-of-food [dostęp: 2 grudnia 2024].

FAO. (2013). Tackling climate change through livestock: A global assessment of emissions and mitigation opportunities. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Dostępne online: http://www.fao.org/3/i3437e/i3437e.pdf [dostęp: 2 grudnia 2024].

Hoekstra, A. Y., & Mekonnen, M. M. (2012). The water footprint of humanity. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(9), 3232–3237. Dostępne online: https://www.pnas.org/content/109/9/3232 [dostęp: 2 grudnia 2024].

Poore, J., & Nemecek, T. (2018). Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers. Science, 360(6392), 987–992. Dostępne online: htps://science.sciencemag.org/content/360/6392/987 [dostęp: 2 grudnia 2024].

EAT-Lancet Commission. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT-Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447–492. Dostępne online: https://wtw.thelancet.com/commissions/EAT [dostęp: 2 grudnia 2024].

Ewa Chodkiewicz 

Starszy Specjalista ds. różnorodności biologicznej i śladu wodnego

ewa.chodkiewicz@zerowasteconsulting.pl