Ślad węglowy produktu i organizacji: co kryje się za tymi pojęciami i dlaczego rośnie ich rola w biznesie? 

W obliczu narastających zmian klimatu, coraz większą uwagę przywiązuje się do kwestii emisji gazów cieplarnianych (ang. GHGs, greenhous gases). Zarówno rządy i organizacje międzynarodowe jak również konsumenci i przedsiębiorstwa, coraz częściej poszukują rozwiązań, które będą minimalizować negatywny wpływ emisji GHG na środowisko. W tym kontekście dla przedsiębiorstw pojawiają się dwa kluczowe pojęcia tj. ślad węglowy organizacji i ślad węglowy produktu, które choć są ze sobą powiązane, różnią się sposobem i zakresem ich określania oraz celem, któremu mają posłużyć.  

Czym jest ślad węglowy organizacji?  

Ślad węglowy organizacji przedstawia sumę gazów cieplarnianych emitowanych przez całą działalność danej organizacji. Liczony jest, aby uzyskać kompleksowy obraz wpływu organizacji na klimat i umożliwić jej identyfikację obszarów, w których można wprowadzić działania redukujące emisje oraz poprawić efektywność środowiskową.  

Do obliczania śladu węglowego organizacji w praktyce biznesowej najczęściej stosuje się The Greenhouse Gas Protocol (GHG Protocol), który jest międzynarodowym standardem do pomiary, zarządzania i raportowania emisji gazów cieplarnianych. Ślad węglowy organizacji określa się w oparciu o trzy zakresy emisji (ang. Scope): 

• Zakres 1: Bezpośrednie emisje pochodzące z własnych źródeł emitujących gazy cieplarniane (np. kotły, nagrzewnice, pojazdy firmowe czy urządzenia klimatyzacyjne i chłodnicze). 

• Zakres 2: Pośrednie emisje związane z zakupioną energią elektryczną, cieplną, parą wodną czy chłodem, które zostały wytworzone poza organizacją. 

• Zakres 3: Wszystkie pozostałe pośrednie emisje gazów cieplarnianych, która są związane z działalnością organizacji, a które nie są przez nią bezpośrednio kontrolowane. Obejmuje on wszystkie emisje łańcucha wartości firmy, zarówno na wyższym szczeblu (ang. upstream) jak i niższym (ang. downstream). Aby lepiej zrozumieć złożoność tego zakresu został on podzielony na 15 kategorii.
  

Czym jest ślad węglowy produktu? 

Ślad węglowy produktu określa całkowitą emisję gazów cieplarnianych generowanych w cyklu życia danego produktu (LCA) – w swoim pełnym zakresie tzw. od kołyski do grobu (ang. cradle to grave) obejmuje etapy od pozyskania surowców i ich transport, poprzez procesy produkcyjne, dystrybucję i magazynowanie, użytkowanie produktu aż po jego ostateczne unieszkodliwienie. Jest liczony, aby ocenić, jak duży wpływ na środowisko a konkretniej klimat ma konkretny produkt i umożliwić producentowi podejmowanie świadomych decyzji dotyczących np. jego projektowania, wyboru materiałów, praktyk recyklingu czy prowadzenia procesu produkcji.  

Do obliczania śladu węglowego produktów stosuje się analizę cyklu życia (LCA) opierając się na standardach takich jak GHG Protocol – Product Life Cycle Accounting and Reporting Standard oraz norma ISO 14067:2018.  

W zależności od potrzeb i celów biznesowych, ślad węglowy produktu zazwyczaj określa się w zakresach: 

• Skróconym tzw. „od kołyski do bramy” (ang. cradle to gate): obejmuje częściowy cykl życia produktu, w którym uwzględniane są emisje związane z etapami od wydobycia surowców i ich dostawy, przez procesy produkcyjne do etapu wytworzenia produktu końcowego, który może opuścić zakład produkcyjny. 

• Pełnym tzw. „od kołyski do grobu” (ang. cradle to grave): obejmuje pełny cykl życia produktu, uwzględnia wszystkie etapy od wybobycia surowców wykorzystywanych w produkcji aż po utylizację lub recykling produktu na końcu jego życia. 

Istnieją natomiast również inne zakresy tj. „od bramy do bramy” (ang. gate to gate) stosowany gdy chcemy ocenić wpływ zmian technologicznych w produkcji czy „od kołyski do kołyski” (ang. cradle to cradle), który wykracza poza tradycyjne podejście do cyklu życia i zakłada takie projektowanie produktów, aby po zakończeniu ich użytkowania mogły zostać ponownie wykorzystane np. jako surowce dla nowych produktów tworząc zamknięty cykl. 

Jakie są podobieństwa i zależności? 

Zarówno ślad węglowy organizacji jak i produktu wyrażany jest ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO2e).  Ponieważ każdy z gazów cieplarnianych (GHG) ma inny potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) konieczne jest sprowadzenie emisji różnych gazów cieplarnianych tj. dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu,  sześciofluorek siarki, fluorowęglowodory czy perfluorowodory do jednej jednostki jaką właśnie jest CO2e. 

Ślad węglowy produktu można postrzegać jako „cegiełkę” budującą większą całość, czyli ślad węglowy całej organizacji. Sumując ślady węglowe wszystkich wytwarzanych produktów i uwzględniając pozostałe emisje, których nie uwzględnia się w obliczeniach dla produktów (np. dojazdy pracowników czy podróże służbowe), otrzyma się pełny obraz emisji generowanych przez firmę czyli ślad węglowy organizacji. Obliczenie zatem śladu węglowego produktów pozwali na dokładniejsze zrozumienie, w jaki sposób poszczególne produkty przyczyniają się do całkowitego śladu węglowego organizacji.  

W jakim celu oblicza się ślad węglowy organizacji i produktów?  

Obliczenie śladu węglowego organizacji pozwala na identyfikację najbardziej emisyjnych obszarów i procesów, co umożliwia opracowanie skutecznej strategii dekarbonizacji. Dzięki temu organizacje mogą ustalić ambitne cele redukcji emisji, zgodne z globalnymi celami klimatycznymi, takimi jak ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C. 

W ostatnich latach obowiązek raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju (ESG) wprowadzony w Unii Europejskiej poprzez dyrektywę CSRD nadał obliczeniom śladu węglowego nowe znaczenie. Wszystkie duże przedsiębiorstwa począwszy od 2025 roku muszą ujawniać zgodnie z europejskimi Standardami ESRS informacje o swoim śladzie węglowym, obejmującym wszystkie trzy zakresy emisji. Poza spełnieniem wymogów prawnych, dane o śladzie węglowym są coraz częściej wymagane przez inwestorów, banki, partnerów biznesowych, klientów i innych interesariuszy, którzy przywiązują coraz większą wagę do kwestii zrównoważonego rozwoju. 

Warto zaznaczyć, że obliczenie śladu węglowego to nie tylko obowiązek, ale także inwestycja w przyszłość firmy i podniesienie jej konkurencyjności. Dzięki transparentności działań i podejmowaniu inicjatyw na rzecz redukcji emisji, organizacje mogą zbudować pozytywny wizerunek i przyciągnąć nowych klientów. Ponadto poprzez identyfikacji najbardziej energochłonnych obszarów oraz poprawę efektywności procesów możliwa jest optymalizacja zużycia energii oraz wzrost wydajności, które przykładają się na obniżenie kosztów operacyjnych przedsiębiorstwa. 

W przypadku śladu węglowego produktów jego obliczenie może posłużyć wewnętrznemu zarządzaniu i budowaniu odporności firmy na zmiany klimatu, ponieważ pozwala na zarządzanie tym ryzykiem poprzez identyfikację i minimalizację ryzyk fizycznych i regulacyjnych w łańcuchu dostaw. Ponadto poprzez identyfikację nowych możliwości rynkowych i rozwijanie produktów o niskim śladzie węglowym zwiększa się ekspozycję produktów na nowych bardziej świadomych ekologicznie klientów, którzy coraz częściej wybierają produkty o mniejszym wpływie na środowisko.  

W obliczu powszechnego greenwashingu i nowych regulacji tj. dyrektywa w sprawie oświadczeń środowiskowych (tzw. Green Claims) obliczony ślad węglowy produktu stanowi niezbity dowód na autentyczność deklaracji o zrównoważonym rozwoju.  

Innym bardzo istotnym powodem dla jakiego firmy liczą ślad węglowy swoich produktów jest sytuacja kiedy sprzedają je do dużych przedsiębiorstw, które są zobowiązane do raportowania śladu węglowego swojej organizacji w ramach raportów ESG. Aby obliczyć zakres 3 emisji (powiązany z łańcuchem dostaw), muszą znać ślad węglowy produktów swoich dostawców. To sprawia, że obliczenie śladu węglowego produktu staje się nowym wymogiem kontraktowym dla wielu często nawet małych firm. 

Podsumowanie 

Obliczenie śladu węglowego to inwestycja, która przynosi zarówno korzyści środowiskowe, jak i biznesowe. Pozwala firmom zoptymalizować koszty, zwiększyć efektywność operacyjną i zbudować pozytywny wizerunek. Ponadto, w obliczu rosnących regulacji w zakresie zrównoważonego rozwoju i oczekiwań klientów, obliczenie śladu węglowego staje się często warunkiem koniecznym do utrzymania obecnych kontraktów i pozyskiwania nowych klientów. 

Justyna Kwiatkowska 

Starszy specjalista ds. dekarbonizacji

 justyna.kwiatkowska@zerowasteconsulting.pl