Raportowanie ESG – ESRS-y a ślad węglowy i dekarbonizacja: Co to oznacza dla polskich przedsiębiorców w kontekście pakietu Omnibus?

Rewolucja w podejściu do biznesu stała się faktem. Od 2024 roku europejskie standardy raportowania zrównoważonego rozwoju (ESRS) redefiniują zasady gry, stawiając przed polskimi przedsiębiorcami nowe wyzwania, a także otwierając drzwi do licznych możliwości. Rosnące zainteresowanie tematyką ESG, a także presja regulacyjna, społeczna i inwestorska sprawiają, że firmy coraz częściej muszą podejmować realne działania w zakresie zrównoważonego rozwoju. Jednym z kluczowych obszarów staje się raportowanie ESG w oparciu o nowe standardy ESRS, które ujednolicają i rozszerzają zakres raportowanych informacji niefinansowych.

Jednak sytuacja nie jest statyczna – 26 lutego 2025 roku Komisja Europejska ogłosiła projekt pakietu Omnibus, który wprowadza szereg zmian w obszarze raportowania (w szczególności w kontekście dyrektywy CSRD i Taksonomii UE). W niniejszym artykule omawiamy zarówno najważniejsze założenia raportowania ESG w świetle ESRS, jak i konsekwencje planowanych zmian wynikających z Omnibusa dla polskich przedsiębiorców.

Omnibus a raportowanie w ramach CSRD

26 lutego 2025 r. Komisja Europejska ogłosiła projekt pakietu Omnibus. Oprócz zmian dotyczących m.in. należytej staranności (CSDDD) i mechanizmu CBAM, część zmian skupia się bezpośrednio na regulacjach raportowych (CSRD, Taksonomia). Propozycja Komisji jest złożona i w dużym uproszczeniu, dzieli się na dwa główne projekty zmian w regulacjach:

„Omnibus I” – przewiduje przede wszystkim przesunięcie w czasie II i III fazy wdrażania CSRD (tj. momentu, od którego kolejne grupy przedsiębiorstw miałyby zacząć raportować). Zgodnie z założeniem projektu raportowanie dla dużych spółek (dotąd planowane od 2025 r.) zostanie przesunięte na 2027 r., a dla MŚP giełdowych – na 2028 r. Komisja Europejska liczy, że ten projekt uda się sprawnie uchwalić, co umożliwi państwom członkowskim szybkie dostosowanie krajowych przepisów do końca 2025 roku.
„Omnibus II” – zawiera zmiany dużo bardziej rozbudowane i potencjalnie kontrowersyjne, dotyczące m.in.:
- zmiany zakresu podmiotowego CSRD – obowiązkiem raportowania mają być objęte tylko duże spółki zatrudniające powyżej 1000 pracowników. Pozostałe spółki mogłyby raportować dobrowolnie w oparciu o standard przyjęty przez Komisję Europejską jako akt delegowany (oparty na standardzie dobrowolnym VSME, który opracowywał EFRAG);
- zmian progów dla koncernów spoza UE prowadzących działalność w państwach członkowskich – obowiązek raportowania pojawiałby się przy przychodach co najmniej 450 mln euro (wcześniej 150 mln euro);
- wprowadzenia ograniczeń co do pozyskiwania informacji z łańcucha wartości – duże spółki musiałyby pozyskiwać szczegółowe dane tylko od tych podmiotów w łańcuchu dostaw, które zatrudniają powyżej 1000 pracowników natomiast od pozostałych mniejszych podmiotów nie będą mogły wymagać danych, których zakres wykraczałby poza dane wymagane w ramach dobrowolnego standardu VSME (aby nie obciążać nadmiernie mniejszych przedsiębiorstw);
- rezygnacji z planów wydawania sektorowych standardów ESRS – zgodnie z propozycją, Komisja nie przygotuje kolejnych, branżowych wersji ESRS;
- rezygnacji z atestacji dającej wysoki poziom pewności (reasonable assurance) i pozostania przy wymogu atestacji z ograniczoną pewnością (limited assurance) – Komisja planuje ponadto wydać do 2026 r. wytyczne dotyczące atestacji na poziomie limited assurance.

W związku z tym można się spodziewać wydłużenia terminów wejścia w życie części wymogów CSRD i zawężenia ich do największych spółek (powyżej 1000 pracowników). Pozostałe podmioty będą mogły stosować uproszczone standardy VSME lub całkowicie unikną obowiązku raportowego. Prace nad „Omnibusem II” mogą potrwać dłużej – Komisja Europejska szacuje, że nowe przepisy uda się wydać dopiero w 2026 r. (z ewentualnym początkiem stosowania od 2027 r. i później).

Rewizja standardów ESRS

Pakiet Omnibus nie wprowadza gotowej nowej wersji ESRS, lecz zapowiada przeprowadzenie ich przeglądu i uproszczenia. Zmiany mają dotyczyć m.in. usunięcia mało przydatnych punktów danych, wyraźniejszego rozróżnienia informacji obowiązkowych i opcjonalnych czy wzmocnienia wagi ujawnień liczbowych względem opisowych. Te modyfikacje mają zostać wprowadzone nie wcześniej niż 6 miesięcy po wejściu w życie „Omnibusa II”, co może nastąpić dopiero w 2026 roku lub później.

Ujawnienia w zakresie śladu węglowego oraz strategii dekarbonizacji

Jednym z kluczowych obszarów uwzględnionych w obecnie obowiązującym standardzie ESRS E1 „Zmiany klimatu” są ujawnienia dotyczące emisji gazów cieplarnianych oraz strategii ich redukcji (dekarbonizacji). Standardy ESRS wymagają, aby organizacje w pierwszej kolejności przeprowadziły analizę podwójnej istotności (DMA), która pozwala określić główne wpływy, ryzyka i szanse związane zarówno z oddziaływaniem firmy na środowisko (tzw. impact materiality), jak i wpływem czynników środowiskowych oraz społecznych na funkcjonowanie i wyniki finansowe przedsiębiorstwa (tzw. financial materiality).

Zgodnie z wymaganiami ESRS, w raportach ESG należy ujawniać tylko te kwestie, które w wyniku przeprowadzonej DMA okażą się istotne. Jednocześnie ESRS E1 „Zmiany klimatu” jest jedynym standardem, który dodatkowo zobowiązuje przedsiębiorstwa do uzasadnienia w raporcie, jeżeli tematy związane ze zmianami klimatu (w tym emisjami gazów cieplarnianych) zostaną uznane za nieistotne. Mówi o tym wprost ujawnienie IRO-2 – jeżeli w wyniku analizy podwójnej istotności firma uzna, że problematyka zmiany klimatu nie jest dla niej istotna, musi ona przedstawić w raporcie szczegółowe wyjaśnienie dla takiej oceny.

Co oznacza to dla polskich przedsiębiorców?

Biorąc pod uwagę specyfikę polskiej gospodarki i coraz bardziej restrykcyjne regulacje europejskie w obszarze ochrony klimatu, można się spodziewać, że w praktyce kwestie związane z emisjami gazów cieplarnianych i strategią dekarbonizacji okażą się dla wielu przedsiębiorstw istotne. W szczególności dotyczy to firm działających w sektorach energochłonnych lub tych, które odczują skutki rosnących kosztów energii i surowców bądź wzmożonej presji ze strony inwestorów, klientów i kontrahentów.

W takiej sytuacji niezbędne może okazać się przeprowadzenie dokładnej identyfikacji źródeł emisji, uwzględniającej nie tylko jednostki objęte sprawozdaniem finansowym, ale również obszary, w których jednostka raportująca posiada kontrolę operacyjną. Trudności może jednak przysporzyć gromadzenie danych w całym łańcuchu wartości, szczególnie w przypadku emisji zaklasyfikowanych jako zakres 3, gdy konieczna jest współpraca z licznymi podmiotami takimi jak dostawcy, przewoźnicy czy klienci. Przy stale rosnącej świadomości społecznej i coraz ostrzejszych kontrolach regulacyjnych, pojawia się też ryzyko greenwashingu, czyli prezentowania niepełnych lub nieprawdziwych danych o rzekomo proekologicznych działaniach. W wielu firmach trudności może wywołać też brak odpowiedniej kultury organizacyjnej i zrozumienia istoty ESG, co może skutkować oporem ze strony pracowników lub zarządu, a tym samym opóźniać potrzebne zmiany i działania.

Jednak zgodnie z wymogami ESRS sama identyfikacja i obliczanie śladu węglowego organizacji nie wystarczą. Konieczne jest również spójne raportowanie metodologii, źródeł danych i przyjętych założeń, tak aby zapewnić przejrzystość i umożliwić interesariuszom porównywanie informacji między różnymi podmiotami. Ponadto w raporcie należy wskazać, czy i w jaki sposób przedsiębiorstwo zamierza ograniczać emisje oraz jak planuje zarządzać procesem dekarbonizacji oraz weryfikować postępy. Jeśli spółka nie wyznaczyła jeszcze strategii czy polityk w tym zakresie, powinna ujawnić ten fakt i podać ramy czasowe, w których zamierza podjąć niezbędne działania.

Czy zapowiedzi „Omnibusa” oznaczają odejście od dekarbonizacji?

Warto podkreślić, że choć pakiety Omnibusa mogą zmienić terminy i zakres obowiązków raportowych, nie oznacza to wycofania się Unii Europejskiej z przyjętej strategii Europejskiego Zielonego Ładu ani z polityki dekarbonizacji gospodarki. Nawet jeżeli finalnie dojdzie do przesunięcia terminów raportowania ESG (a pamiętajmy, że zapisy do nowej dyrektywy muszą zostać opracowane i przejść proces trójstronnych negocjacji w Parlamencie Europejskim i Radzie, a następnie przejść procesy transponowania do przepisów krajowych), kluczowy cel, jakim jest ograniczanie emisji, pozostaje niezmienny.

Co więcej, może się nawet okazać, że ostatecznie duże firmy w Polsce będą musiały zaraportować w 2026 roku na mocy obecnie obowiązującej Ustawy o rachunkowości, jeśli proces legislacyjny Omnibusa ulegnie wydłużeniu lub jeśli przepisy krajowe nie zostaną na czas dostosowane do zmienionych dyrektyw. Dlatego przedsiębiorstwa nie powinny optymistycznie zakładać, że ogłoszenie Omnibusa zwalnia je z konieczności planowania i wdrażania działań dekarbonizacyjnych.

Ponadto, niezależnie od obowiązku raportowego, dekarbonizacja będzie w praktyce wpływać na konkurencyjność i możliwości rozwoju firm:

Kontrahenci i klienci coraz częściej żądają od przedsiębiorstw danych na temat ich emisji w łańcuchu wartości, aby sami mogli rzetelnie raportować lub podejmować świadome decyzje zakupowe.
Instytucje finansowe czy inwestorzy mogą naciskać na redukcję emisji, traktując ją jako czynnik ryzyka lub warunek korzystniejszych warunków finansowania.
Rosnące koszty energii i surowców dodatkowo motywują do ograniczania śladu węglowego.

W efekcie nawet firmy, które ostatecznie nie zostaną objęte obowiązkiem raportowym w najbliższym terminie, mogą i tak odczuć silną presję ze strony rynku i innych interesariuszy, by wykazywać działania na rzecz ochrony klimatu i transparentnie ujawniać interesariuszom swoje emisje.

Jak firmy mogą się przygotować na nadchodzące wyzwania?

Aby sprostać nowym obowiązkom w zakresie raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju oraz spełnić wymagania wynikające z ESRS, przedsiębiorstwa powinny rozważyć kilka kluczowych kroków, które pomogą usystematyzować działania i ograniczyć ryzyko popełnienia błędów przy ujawnianiu danych.

Po pierwsze, warto dokonać oceny aktualnego stanu i analizy luk, aby zidentyfikować źródła emisji w zakresach 1, 2 i 3 oraz ustalić, jakie dane są w firmie już gromadzone.
Po drugie, należy wdrożyć spójne metodologie i narzędzia do liczenia emisji gazów cieplarnianych, najlepiej w oparciu o powszechnie uznane standardy, takie jak GHG Protocol.
Po trzecie, kluczowe jest opracowanie strategii dekarbonizacji z wyraźnie zdefiniowanymi celami, obejmującymi horyzont czasowy do 2030, 2040 czy 2050 roku, a także planami działań.
Po czwarte, w razie braku zasobów lub kompetencji wewnętrznych warto sięgnąć po wsparcie ekspertów.
Po piąte, należy zadbać o odpowiednią komunikację wewnętrzną i zewnętrzną, aby zachęcić pracowników do angażowania się w procesy zmian oraz informować interesariuszy o postępach i konkretnych osiągnięciach.

Podsumowanie

Ujawnienia danych o zrównoważonym rozwoju stają się w Unii Europejskiej elementem codziennej praktyki biznesowej za sprawą m.in. regulacji prawnych. Dla polskich przedsiębiorców oznacza to konieczność przejścia na nowy sposób gromadzenia danych i ujawniania informacji dotyczących m.in. emisji gazów cieplarnianych (ślad węglowy) oraz wdrożonych strategii i planów redukcji emisji.

Choć może się to wiązać z dodatkowymi kosztami i wysiłkiem organizacyjnym, w dłuższej perspektywie przyniesie znaczące korzyści w postaci wyższej efektywności energetycznej, lepszych warunków finansowania i większej konkurencyjności rynkowej. Jednocześnie trwające prace nad pakietem Omnibus wskazują, że dla wielu firm mogą się zmienić terminy wprowadzenia obowiązku raportowego lub w ogóle może on ich nie objąć (jeśli nie przekroczą progu 1000 pracowników).

Ważne jest jednak, by pamiętać, że Unia Europejska nie zamierza odchodzić od obranej ścieżki Europejskiego Zielonego Ładu i dekarbonizacji. Nawet jeśli niektóre grupy przedsiębiorstw zyskają więcej czasu na wdrożenie wymogów raportowych, faktyczna presja na redukcję emisji i przejrzystość w zakresie działań proklimatycznych będzie rosnąć – zarówno ze strony regulacji, jak i rynku oraz społeczeństwa. Firmy, które wykorzystają ten czas na solidne przygotowanie się do nowej rzeczywistości i wymagań rynku, mogą zyskać trwałą przewagę konkurencyjną i umocnić swoją pozycję.

Nasza firma oferuje kompleksowe wsparcie w zakresie liczenia emisji przedsiębiorstwa, produktu, dekarbonizacji i efektywności energetycznej. Prowadzimy projekty dotyczące taksonomii, strategii środowiskowej oraz scenariuszy klimatycznych przedsiębiorstwa.

Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy wspierać Twoje działania w tym zakresie.